Czy wiecie, że Saartji (Sarah) Baartman z Afryki Południowej została okrutnie wykorzystana w Europie, wystawiana jako atrakcja w popularnym w XIX wieku freak show, nazywanym ludzkim zoo?
Ze względu na swoją unikatową sylwetkę (odstające pośladki) pozostaje jedną z najsłynniejszych postaci, które tam występowały, a zarazem najbardziej tragicznych, bo była traktowana przez Europejczyków i kolonizatorów jak obiekt.
Występowała w „freak show” w Londynie i Paryżu, a tłumy zapraszano do oglądania jej dużych pośladków.
Dziś jest postrzegana przez wielu jako uosobienie kolonialnego wyzysku i rasizmu i wyśmiewania czarnoskórych.
Życie Baartman było bardzo trudne. Uważa się, że urodziła się w południowoafrykańskim Przylądku Wschodnim w 1789 roku. Sarah dorastała na kolonialnej farmie, gdzie jej rodzina prawdopodobnie pracowała jako służba. Jej matka zmarła, gdy miała dwa lata, a jej ojciec, poganiacz bydła, zmarł, gdy ta była nastolatką. Wyszła za mąż za Khoikhoi, który był perkusistą i mieli razem jedno dziecko, które zmarło wkrótce po urodzeniu.
Po śmierci męża Sarah została sprzedana w niewolę handlarzowi imieniem Pieter Willem Cezar. Ten zabrał ją do Kapsztadu, gdzie Sara została służącą jego brata. Podczas swojego pobytu w Kapsztadzie Sarah, będąca rdzenną czarnoskórą Afrykanką, przyciągnęła wiele uwagi ze względu na jej charakterystyczne duże i wystające pośladki. Szybko stała się obiektem seksualnych intryg i pożądania wielu Europejczyków w okolicy. To tam zwróciła uwagę Williama Dunlopa, który był chirurgiem okrętowym.
W październiku 1810 roku, chociaż była analfabetką, Baartman rzekomo podpisała kontrakt z angielskim chirurgiem okrętowym Williamem Dunlopem i przedsiębiorcą Hendrikiem Cesarsem, w którego gospodarstwie domowym pracowała, mówiąc, że pojedzie do Anglii, aby wziąć udział w pokazach.
Powodem było to, że Baartman, znana również jako Sara lub Saartjie, miała coś, co nazywano „steatopygią”, co skutkowało wyjątkowo wystającymi pośladkami z powodu nagromadzenia tłuszczu.
Czytaj: Ten afrykański owoc nazywany jest jagodą marmurową
To sprawiło, że stała się powodem fascynacji, gdy po przybyciu została wystawiona w londyńskim Piccadilly Circus.
Baartman była prowadzona w łańcuchach na 2-metrowym pomoście nago. Wstęp na pokaz kosztował 1 shillinga i przyciągał wielu ludzi, głównie z klasy robotniczej. Widownia klaskała i krzyczała wyzwiska pod adresem czarnej kobiety na widok jej niezwykłych genitaliów i ogromnych pośladków.
Na scenie nosiła obcisłe ubranie w kolorze cielistym, a także koraliki i pióra oraz paliła fajkę. Zamożni klienci mogli płacić za prywatne pokazy w swoich domach, a ich goście mogli ją dotykać.
Niektóre gazety donosiły, iż niekiedy występowała w zawieszonej nad ziemią klatce, a jej „showman” Hendrik Cesars traktował ją jak dzikie zwierzę. „Mózgiem” całej operacji był natomiast Alexander Dunlop, który stworzył sceniczną postać Baartman, zgodnie z wymogami ówczesnych freak show.
Powstawały wiersze, satyry, karykatury, artykuły, plakaty i ballady na temat Hotentockiej Wenus, a pokazy cieszyły się nieustającą popularnością.
Koniecznie zajrzyj na f7.pl
Sarah stała się popularną wystawą i podróżowała po Europie. Podczas jej pobytu z Williamem i Hendrickiem niewolnictwo zaczęło tracić popularność w Wielkiej Brytanii. Trwała kampania przeciwko niewolnictwu i traktowanie Sarah zostało zakwestionowane. Doprowadziło to do postawienia Williama i Hendricka przed sądem, ale nie doprowadziło to do żadnego oskarżenia ani żadnych innych konsekwencji. Udało im się przedstawić kontrakt, który rzekomo podpisała Sarah. Sarah złożyła również oświadczenie potwierdzające, że nie była źle traktowana.
Życie we Francji
W 1814 roku Sarah została przetransportowana z Anglii do Francji, gdzie została sprzedana Reaux, mężczyźnie prezentującemu zwierzęta. Wystawiał ją po Paryżu i zarobił mnóstwo pieniędzy na fascynacji Francuzów ciałem Sarah. Reaux wystawił Sarah w klatce obok małych nosorożców. Jej traktowanie pogorszyło się, gdy była traktowana jak zwierzę i kazano jej wykonywać sztuczki, jakby ona też była zwierzęciem cyrkowym.
Popularność Sary zwróciła uwagę przyrodnika George’a Cuviera. Cuvier zapytał Reaux, czy mógłby zbadać Sarah jako eksperyment naukowy, na który Reaux się zgodził.
Od 1815 roku Sarah była badana przez francuskich anatomów, zoologów i fizjologów. Twierdzili, że Sarah jest łącznikiem między rasą ludzką a zwierzętami.
Wykorzystali Sarę, aby utrwalić narrację, że Afrykanie byli nadmierną, pierwotną i podrzędną rasą.
Uważa się, że w tym czasie Sara mocno piła i popadła w prostytucję. Upijała się z powodu osamotnienia. Stała się symbolem seksualizmu i pożądania ówczesnych mężczyzn.
Freak show trwał dwie dekady po jej śmierci
Sarah zmarła w 1816 roku w wieku 26 lat. Jej przyczyna śmierci jest niepewna, ale sugeruje się, że jej śmierć mogła nastąpić w wyniku ospy prawdziwej, zapalenia płuc, kiły lub alkoholizmu.
Dwukrotnie przeprowadzano sekcję zwłok kobiety – po raz pierwszy w 1816 r., po raz drugi w 1817 r.. Przeprowadzali je Henri de Blainville oraz Georges Cuvier, a wyniki ich prac badawczych przyczyniły się do rozwoju naukowego rasizmu.
Czytaj: Roman Wilhelmi upamiętniony w rodzinnym Poznaniu
Cuvier uważał, że jest budowa jej ciała wskazuje na bliższe pokrewieństwo z małpami niż z ludźmi. Dodatkowo zlecił wyjęcie szkieletu i organów wewnętrznych Sary oraz spreparowanie je, a także zakonserwował jej ciało. Szczątki Bartman zostały oddane do paryskiego Musée de l’Homme, gdzie wystawione były publicznie aż do 1985 roku.
W 1994 roku prezydent Nelson Mandela zwrócił się do rządu francuskiego o zwrot szczątków Saartjie Baartman w celu godnego pochowania ciała. Stało się to dopiero 6 marca 2002.
200 lat po tym, jak Saartjie Baartman, ofiara ludzkiej chciwości i okrucieństwa, była poniżana w Europie, w maju 2002 roku trumna zawinięta we flagę RPA została przywieziona do Kapsztadu. Uroczysty pogrzeb odbył się 9 sierpnia 2002 roku (Dzień Kobiet w RPA).
Dwa wieki po jej śmierci Saartjie Baartman, południowoafrykańska kobieta, zaczęła być uważana za kobiecą ikonę i symbol walki o prawa człowieka w debatach na temat rasy, płci i odmienności.
Saartjie Baartman została przedstawiona jako postać mityczna, męczennica i bohaterka, a powrót jej szczątków na ziemię południowoafrykański w 2002 roku uważany jest za symboliczne zakończenie kolonializmu, niewolnictwa i rasizmu.
